Decoder

Nazwa CB-radio (citizen band radio) oznacza łączność radiową w paśmie obywatelskim, lub krócej radiową łączność obywatelską. Z tą nazwą jest związany gwałtownie rozwijający się ruch społeczny, skupiający wszystkich, którzy pragną za pośrednictwem prostych i stosunkowo tanich urządzeń radiowych nawiązywać nowe i interesujące kontakty.
Ocenia się, że na całym świecie CB-radio jest użytkowane przez ponad 50 milionów ludzi. Służy ono nie tylko zabawie, rozrywce, ale przede wszystkim pomaga człowiekowi w trudnych chwilach, np. w czasie wypadków drogowych, katastrof, chorób itd. umożliwiając szybkie nawiązanie łączności i wezwanie pomocy. Korzenie CB-radio znajdują się w USA, gdzie w 1947 roku, na kongresie poświęconym problemom łączności obywatelskiej zaproponowano dla tego typu łączności przydział pasma od 460 MHz do 470 MHz. Dwa lata później w 1949 roku opublikowano w USA dokument ,,Docket 6651”, w którym określono dwa typy licencji dla CB-radio: licencję A dla urządzeń o mocy do 60 W i licencję B dla urządzeń o mocy do 5 W.Początkowo rozwój łączności w oparciu o te licencje był bardzo powolny. Kosztowne urządzenia nadawczo-odbiorcze miały niewielki zasięg działania (wynik wykorzystania bardzo wielkich częstotliwości), co zwłaszcza w miastach ograniczało możliwości zastosowań. Wprawdzie w przypadku licencji B zastosowanie anten kierunkowych umożliwiało łączność na znaczne odległości, jednak koszty takich instalacji znacznie rosły. W tym czasie radioamatorzy zaproponowali wykorzystanie pasma 27 MHz, zwanego również pasmem 11 metrów ze względu na długość fali. Wcześniej pasmo to było wykorzystywane w medycynie (terapia krótkofalowa).Prawdziwą popularność CB-radio zaczęło osiągać dopiero w 1948 roku, kiedy w czasopismie Saturday Evening Post pojawił się artykuł opisujący sposoby wykorzystania CB-radio. Dziesięć lat później powstał dokument ,,Docket 11994” formułujący zasady udzielania licencji D, regulującej łączność radiową w USA w paśmie 11 metrów. Wcześniej zaś określono reguły przyznawania licencji C, dotyczącej wykorzystywania pasma 11 metrów przez użytkowników zdalnie sterowanych modeli mechanicznych. Początkowo, pomimo prawnej regulacji, chętnych do wykorzystywania pasma 11 metrów było niewielu. Rozwój CB-radio w USA został znów przyspieszony w 1959 roku po opublikowaniu w jednym z czasopism elektronicznych danych technicznych i sposobu budowy prostych urządzeń CB-radio.Od tego czasu liczba wniosków o licencję zaczęła gwałtownie rosnąć. W 1959 roku wpływało 6 tysięcy wniosków miesięcznie, w 1961 — 200 tysięcy, osiągając w rekordowym 1977 roku liczbę 500 tysięcy miesięcznie.
Za tymi liczbami kryją się pewne zjawiska ekonomiczne. W 1973 roku na skutek kryzysu energetycznego wprowadzono ograniczenia maksymalnej prędkości na autostradach. Amerykańscy kierowcy ciężarówek, których zarobki zależały od liczby przejechanych kilometrów, poczuli się zagrożeni i szukali dróg wyjścia. Jedną z nich okazało się CB-radio. Kierowcy zaczęli je instalować w swoich pojazdach, tworząc sieć łączności, która służyła przekazywaniu informacji o zaobserwowanych patrolach policji. Obecnie w USA kanał 19 zastrzeżony jest dla kierowców ciężarówek.W przeciwieństwie do większości krajów europejskich, w USA każdy posiadacz licencji CB-radio ma numer wywoławczy, który uzyskuje po rejestracji i uiszczeniu odpowiedniej opłaty. W latach sześćdziesiątych CB-radio zaczęło trafiać do Europy. Początki były trudne, tym bardziej, że dopiero w połowie lat siedemdziesiątych pojawiły się przepisy prawne dopuszczające wykorzystywanie go.
W RFN od 1 czerwca 1975 roku można było używać dwanaście kanałów AM z maksymalną mocą nadawczą 0,5 W. Zasięg i zakres zastosowań były w tych warunkach bardzo skromne.
Z czasem rosła liczba kanałów dopuszczonych do powszechnego użytku oraz maksymalna moc emisji. Zaczęto także dopuszczać inne rodzaje modulacji: modulację częstotliwości FM i jednowstęgo-wą modulację amplitudy SSB.

W większości krajów zachodnioeuropejskich wprowadzono już w życie, bądź przygotowywane są przepisy zezwalające na wykorzystanie 40 kanałów AM i FM oraz 80 kanałów SSB, przy maksymalnej mocy nadajnika do 5 watów.

W 1986 roku także w Polsce pojawiły się przepisy zezwalające na wykorzystanie urządzeń CB-radio o mocy nadawczej do

4 watów. Zawarto je w Rozporządzeniu Ministra Łączności z 25.04.1986.. Do końca 1990 wydano w Warszawie ponad 4000 licencji dla użytkowników CB, w całym kraju licencji tych wydano ponad 30 tysięcy.
Warunki realizowania połączeń
Cały przedział częstotliwości CB jest podzielony na kanały o szerokości 10 kHz. W Polsce liczby określające częstotliwość każdego kanału mają ,,0” jako ostatnią cyfrę. W innych krajach natomiast, częstotliwości kanałów mają ostatnią cyfrę ,,5”.
Urządzenia CB-radio są z reguły przystosowane do pracy na 40 kanałach. Poniżej podano wykaz częstotliwości poszczególnych kanałów używanych na Zachodzie i w Polsce, zaznaczając przy tym różnice częstotliwości, poprzez zapis 5/0, np.: częstotliwość kanału 1 wynosi na Zachodzie 26,965 MHz, a w Polsce 26,960 MHz.

Wspomniano wcześniej, że w Polsce przyjęto „siatkę częstotliwości” opartą 0 ,,0”, w innych krajach „siatka częstotliwości” jest oparta o ,,5”. Z tego faktu wynika konieczność przestrajania importowanych urządzeń CB z siatki piątkowej na siatkę zerową, gdyż nie jest możliwa prawidłowa współpraca urządzeń zestrojonych w oparciu o różne siatki.W Polsce można wykorzystywać urządzenia o mocy nadawczej do 4 watów. Moc sygnału maleje w miarę oddalania się od anteny nadawczej; moc sygnału odbieranego w większości połączeń nie przekracza miliwatów.Fala elektromagnetyczna wielkiej częstotliwości o stałej amplitudzie i częstotliwości nie przenosi żadnej informacji, aby mogła pełnić tę rolę należy ją zmodulować. Istnieje kilka rodzajów modulacji stosowanych w urządzeniach nadawczych. Najprostszą modulacją jest modulacja fali ciągłej CW (continuous wave) polegająca na emisjach fali elektromagnetycznej w dłuższych i krótszych odcinkach czasu, tworzących kreski i kropki w telegraficznym alfabecie Morse’a. Ten typ modulacji jest bardzo rzadko używany w paśmie CB.W celu transmisji sygnału akustycznego małej częstotliwości (m.cz.) należy zmodulować nim sygnał wielkiej częstotliwości (w.cz.), czyli w sposób określony przez kształt sygnału m.cz. zmieniać, np. amplitudę lub częstotliwość sygnału w.cz. Gdy zmieniamy amplitudę sygnału otrzymujemy modulację amplitudy AM, a gdy jego częstotliwość, modulację częstotliwości FM. Najprostszą modulacją jest modulacja amplitudy AM, ponad 90% połączeń jest realizowanych w tym rodzaju modulacji. Modulacja AM polega na sumowaniu amplitudy sygnału w.cz. i amplitudy sygnału akustycznego m.cz. Podstawową zaletą tej modulacji jest prosta budowa urządzeń nadawczych i odbiorczych; wadą — duża wrażliwość na zakłócenia.
Modulacja częstotliwości polega na od-strajaniu częstotliwości sygnału w.cz. od częstotliwości nośnej w takt sygnału modulującego, przy zachowaniu stałej amplitudy. Zaletą modulacji FM jest wyższa jakość odbioru okupiona jednak mniejszym zasięgiem i większym skomplikowaniem urządzeń, a więc ich wyższą ceną.Najbardziej skomplikowana jest modulacja jednowstęgowa — SSB (single side band). Jest to rodzaj modulacji amplitudy, w którym wydzielone są dwie wstęgi modulacji: wstęga dolna LSB i wstęga górna USB. Każda ze wstęg może przenosić informacje, tak więc w jednym kanale można prowadzić dwie nieza-kłócające się rozmowy. Zaletą modulacji SSB jest znacznie większy zasięg, a wadą duże skomplikowanie urządzeń i ich najwyższa cena.

Rodzaje urządzeń CB
Urządzenia CB-radio są produkowane jako stacjonarne lub przenośne. Urządzenia przenośne, tzw. niezależne zawierają w jednej obudowie wszystkie elementy niezbędne do samodzielnego działania, natomiast urządzenia zależne wyposażone są w zewnętrzne zasilacze, mikrofony i anteny. Są one na ogół większe i cięższe ale zapewniają lepszą jakość pracy. Możliwość nawiązywania łączności z punktami ruchomymi jest olbrzymią zaletą CB-radio.Przenośne urządzenia niezależne są na ogół małe i lekkie, mają składaną antenę teleskopową lub bardziej wygodną, lecz

o mniejszym zasięgu, krótką antenę gumową. Na ogół istnieje możliwość wymiennego stosowania obu rodzajów anten. Urządzenia te mają zasilanie bateryjne; można stosować baterie lub akumulatory. Baterie na ogół bardzo szybko się wyczerpują, szczególnie przy częstym nadawaniu z dużą mocą wyjściową. Należy pamiętać, że baterie już po krótkiej pracy w miarę wyczerpywania się powodują spadek mocy nadawanej i tym samym zmniejszenie zasięgu. Dlatego zaleca się stosowanie akumulatorów i ich systematyczne doładowywanie. Większość urządzeń nie wymaga nawet wyjmowania akumulatorów, gdyż są wyposażone w odpowiednie gniazdo, do którego dołącza się prostownik. Urządzenia te mogą stale towarzyszyć człowiekowi, umożliwiając utrzymywanie nieprzerwanej łączności w każdych warunkach. Przenośne urządzenia zależne, to urządzenia samochodowe i jachtowe (różnią się one jedynie sposobem zamocowania anteny). Dzięki zastosowaniu zewnętrznych elementów: anteny, zasilacza i mikrofonu, można znacznie poprawić jakość pracy całego urządzenia. Jako źródło zasilania stosuje się akumulator samochodowy. Antena jest umieszczona na zewnątrz samochodu. Sposób oraz miejsce umocowania anteny mają istotny wpływ na jakość pracy urądzenia CB.

Radiostacja nie musi być w tym przypadku tak bardzo zminiaturyzowana, może pobierać więcej prądu. Dzięki temu jej cena jest na ogół znacznie niższa niż innych o porównywalnych parametrach. Produkowane są także urządzenia samochodowe, sprzedawane z zestawem akumulatorów i anteną teleskopową, które mogą pracować niezależnie.

Urządzenia stacjonarne są wyposażone w specjalne anteny bazowe. Anteny te zapewniają bardzo dobrą jakość odbioru i nadawania, ale ze względu na swoją długość nie nadają się do przemieszczania. Niekiedy stosowane są anteny balkonowe zbliżone swoimi właściwościami do anten samochodowych. Radiostacje stacjonarne są zasilane z elektrycznej sieci domowej. W warunkach do-

mowych można także stosować radiostacje przenośne zależne, bez obniżenia jakości pracy, jednak wtedy wymagane jest zastosowanie dodatkowego zasilacza. Zasilacz taki musi dostarczać stabilizowanego napięcia 12-14 V. Musi on także umożliwić pobór odpowiednio dużego prądu. Przeciętna radiostacja pobiera przy nadawaniu 2-5 A, a przy odbieraniu od 0,1 do 1 A.

Zasięg urządzeń CB
Fale elektromagnetyczne są emitowane przez antenę nadajnika w różnych kierunkach. Część energii jest emitowana również w kierunku stratosfery. Fale te docierają do jonosfery znajdującej się na wysokości od 120 do 400 kilometrów. Jonosfera odbija fale w kierunku Ziemi. Efektywność odbicia zależy od stopnia zjonizowania atmosfery, który zmienia się w zależności od aktywności Słońca i promieniowania kosmicznego. W ten sposób możliwa jest realizacja bardzo odległych połączeń, określanych nazwą DX. Połączenia DX obejmują łączność międzynarodową, a nawet międzykonty-nentalną. Na przykład w Polsce dość często słyszalne są radiostacje włoskie.Część energii emitowana jest w kierunku przyległym do powierzchni Ziemi i właśnie ta część fal elektromagnetycznych zapewnia połączenia, których zasięg zależy od wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych.Czynniki wewnętrzne to przede wszystkim rodzaj modulacji stosowanej w nadajniku. Największy zasięg ma nadajnik z modulacją SSB, o około połowę mniejszy, przy tej samej mocy jest zasięg modulacji AM, a zastosowanie modulacji FM powoduje dalszy spadek zasięgu o około 1/3.
Następnym czynnikiem wewnętrznym jest moc nadawcza oraz czułość odbiornika. Moc sygnału w przypadku transmisji izotropowej, tzn. jednakowej emisji mocy we wszystkich kierunkach, maleje w funkcji trzeciej potęgi odległości, a więc dość szybko. Przez odpowiednie ukształtowanie wiązki można zmniejszyć ten spadek mocy. Ukształtowanie wiązki oraz czułość odbiornika zależą od wyboru anteny. Przyjmuje się, że 3/4 sukcesu w dalekiej łączności zależy od doboru prawidłowej anteny i jej właściwego montażu.
Czynniki zewnętrzne zależą od środowiska w którym są umieszczone urządzenia nadawcze i odbiorcze. Zasięg jest maksymalny, gdy między odbiornikiem i nadajnikiem nie występują żadne przeszkody, „anteny obu urządzeń się widzą”. Warunki takie występują praktycznie na obszarach wodnych (łączność między łodziami oraz łodziami i stacjami naziemnymi), a także w płaskim otwartym terenie. Pojawianie się przeszkód powoduje osłabienie fali elektromagnetycznej. Fala o częstotliwości 27 MHz ma zdolność przenikania przeszkód, jednak ulega w trakcie ich przechodzenia dość silnemu tłumieniu, co znacznie skraca zakres łączności.
Najgorsze warunki występują w centrach wielkich miast, ze względu na duże zagęszczenie przeszkód oraz występowanie zakłóceń. Szczególnie istotne mogą być zakłócenia przemysłowe, w skrajnych przypadkach całkowicie eliminujące możliwość jakichkolwiek połączeń.Podając zasięgi łączności bierze się pod uwagę przeciętne warunki, w których realizowana jest większość połączeń. Na podstawie doświadczenia można przyjąć, że przenośne urządzenia niezależne zapewniają łączność do 5 kilometrów, przenośne urządzenia zależne do 25 kilometrów (AM) i 60 kilometrów (SSB), urządzenia stacjonarne do 50 kilometrów (AM) i 100 kilometrów (SSB) przy zastosowaniu anten kierunkowych.

Kanały specjalne

Niektóre kanały są wyróżnione i przeznaczone do specjalnych zastosowań. Sprawa ta nie jest unormowana żadnymi przepisami prawnymi, a jest tylko powszechnie respektowanym zwyczajem. Kanał 2 o cząstotliwości 26,970 MHz jest kanałem zastrzeżonym dla kierowców taksówek. Pamiętajmy, że prowadząc rozmowy towarzyskie na tym kanale przeszkadzamy w pracy taksówkarzom. Kanał 9 o częstotliwości 27,060 MHz jest uważany za kanał SOS, tzw. kanał ratunkowy. Na kanale tym w niektórych miastach prowadzony jest stały nasłuch przez pogotowie ratunkowe i policję. Tutaj też należy przekazywać wszelkie informacje o zaobserwowanych wypadkach, lub innych sytuacjach, gdy zagrożone jest ludzkie zdrowie lub życie. Nie wolno na tym kanale prowadzić innych rozmów, gdyż w ten sposób możemy utrudnić akcję ratowniczą.

Kanał 19 o częstotliwości 27,180 MHz jest kanałem drogowym, służy on do przekazywania informacji dotyczących sytuacji na drogach, jest on wykorzystywany zwłaszcza przez kierowców ciężarówek. Kanał 28 o częstotliwości 27,280 MHz jest kanałem wywoławczym tzw. „śmietnik”. Służy on do nawiązywania połączeń, poprzez wywoływanie poszukiwanego odbiorcy. Wywołanie powinno być krótkie. Po nawiązaniu połączenia należy przejść na inny kanał. Pamiętajmy, że prowadząc rozmowy na tym kanale uniemożliwiamy nawiązanie połączenia innym. Wśród użytkowników CB-radio obowiązuje niepisany kodeks. Przestrzeganie go, podobnie jak przestrzeganie kodeksu drogowego, jest niezbędne, aby łączność za pośrednictwem CB w ogóle funkcjonowała. Niestety kodeks ten nie przewiduje żadnych kar, a opiera się jedynie na kulturze i wzajemnym zrozumieniu użytkowników.

Podstawowe zasady savoir-vivre CB to:

1. Nie używaj do innych celów kanałów specjalnych.

2. Na hasło „break” przerwij na chwilę rozmowę.

3. Nie przerywaj rozmowy innych użytkowników.

4. W rozmowach lokalnych używaj możliwie małej mocy, nie używaj wzmacniaczy dodatkowych (dopałek), gdyż po pierwsze jest to zabronione, a po drugie może uniemożliwić łączność na dość dużym obszarze.

5. Dbaj o swój sprzęt, nie używaj sprzętu zakłócającego.

6. Nie prowadź zbyt długich rozmów, między poszczególnymi kwestiami wprowadzaj krótkie przerwy.